نسبت کلام و فلسفه با دین

یکی از مهم ترین شبهاتی که در مورد فلسفه مطرح است،تعهد یا عدم تعهد این علم نسبت به آموزه های دینی است.این نوشته که برگرفته از کتاب "منزلت عقل در هندسه معرفت دینی" از حکیم متاله،آیت الله العظمی جوادی آملی می باشد،پاسخ این مطلب را بر محققان روشن می کند.

نسبت کلام و فلسفه با دین

در فرق میان علم کلام و فلسفه از جهت نسبت و رابطه آنها با دین، معمولاً بر اثر مساعی و تبلیغات و جهت‏گیری متکلمان چنین وانمود شده است که متکلمان، متعهد به محتوای دین و اسلام‏اند؛ اما فلسفه و فیلسوفان در این امر تعهدی نداشته و لابشرط هستند؛ یعنی کلام، قطعاً و به ناچار مطابق دین خدا و درصدد حفظ و دفاع از آن گام برمی‏دارد و درون مایه خود را از دین و شریعت می‏گیرد و سعی می‏کند که از موضوع علم خویش بر طبق محتوا و قانون اسلام بحث کند؛ لیکن فیلسوف چنین سرسپردگی و تعهدی به شریعت و دین ندارد، بلکه گاه حاصل تلاش علمی و معرفتی او مطابق دین و شریعت است و گاه متفاوت و متغایر با آن.

 

این تفکیک میان فلسفه و کلام مصادره‏ای آشکار و هجمه‏ای ناروا بر ضدّ فلسفه و فیلسوفان الهی است. کسانی که میان فلسفه و کلام چنین تفاوتی می‏نهند در واقع دین اسلام را به سود کلام و متکلمان بی‏وجه مصادره می‏کنند و خود را دیندار و متعهد به دین قلمداد کرده و فلسفه و فیلسوفان را غیرمتعهد و لابشرط نسبت به آن معرفی می‏نمایند.

به زودی روشن می‏شود که منشأ این تصور ناصواب بیرون نهادن عقل از هندسه معرفت دینی است. گویی دستاورد عقل فلسفی چیزی خارج از قلمرو دین است که باید با آن نسبت‏سنجی شود.

مرتد کیست؟

آنچه بیشتر شنیده شده است آن است که اگر فرد مسلمانی مرتد شود، حکم او ارتداد است.

اما این تقسیم ها قابل توجه است:

تقسیم بر اساس منشأ رد کردن:

1. مرتدی که بر اساس تحقیق و تفحص از دین اسلام برگشته است. یعنی واقعا سؤالاتی دارد که حل نشده است. و یا به واقع به این نتیجه غلط رسیده باشد که دینی برتر از اسلام وجود دارد!!! (فرد شاک باشد)

2. مرتدی که بر اساس تحریک عواطف و احساسات، یا به خاطر عقده خودنمایی، یا مشکلات کار و ازدواج و ... فکر می کند باید ادعا کند «من دیگر مسلمان نیستم» تا دیده شود. (فرد دارای تعادل روحی نباشد).

تقسیم بر اساس مبنای حکم فقهی:

1. خود «انکار ضروری» دین باعث ارتداد می شود.

2.  انکار ضروری دین همسو با انکار رسالت رسول الله و صدق گفته های ایشان باشد؛ یا اینکه فرد رسالت پیامبر و صدق ایشان را پذیرفته است، اما اینکه چنین سخن یا روشی منسوب به دین ایشان باشد را نمی پذیرد.

با توجه به هر تقسیم حکم معهود نیز متفاوت خواهد شد.

نکته مهم: آیا اطلاق داشتن حکم ارتداد جز ضروریات دین است که هر فردی حکم ارتداد مطلق را رد کند سزاوار اعدام است؟

فقهای اهل سنت در این زمینه بسیار تند رفته و معمولا هر مرتدی و تغییر دینی را باعث قتل می دانند.

اما فقهای اهل شیعه در این زمینه شروط و تقسیم های فراوانی دارند.

حکم مرتد از دین اسلام

چون حق از باطل کاملاً جداست و جریان توحید و الحاد به طور شفاف معلوم است اگر کسی عمداً کژراهه نرود و گرفتار مغالطه نشود اسلام را می‏فهمد و آن را می‏پذیرد.
اگر کسی بعد از پذیرش اسلام از آن برگردد و معاذ الله مرتد شود چند حال دارد:

1. یا ارتداد خود را اظهار نمی‏ کند و کسی را از ارتداد خود با خبر نمی‏ کند که در این حال غیر از عذاب قیامت که مطلبی کلامی است حکم فقهی دیگر ندارد.

2. اگر دیگران از ارتداد او با خبر شدند و معلوم شد که ارتداد او بر اثر پژوهش و تحقیق بود که متأسّفانه به کژراهه رفت و واقعاً مصداق شاکّ متفحّص است، در این حال نیز حکم فقهی، یعنی حدّ معهود، درباره او جاری نمی‏شود، زیرا حدود در موضع شبهه جاری نخواهد شد، چنان که صدوقِ از حضرت رسول اکرم‏صلی الله علیه و آله و سلم نقل کرد: «ادرأوا الحدود بالشبهات ولا شفاعةتسنیم، جلد 12صفحه 184

ولاکفالة ولا یمین فی حدٍّ».

3. اگر ارتداد او روی شبهه علمی نیست بلکه روی شهوت عملی است، در صورتی‏که ارتداد او فطری باشد نه ملّی، حدّ معهود را دارد و معنای آزادی به اصل عدالت تحدید می‏شود و تنها مرجع تعیین حدود عدالت خدای عادل است که ربوبیت مطلق آن قائم به قسط، مشهود عارفان، معقول حکیمان و منقول فقیهان و محدّثان است.[تسنیم، جلد 12 -  صفحه 183]

جلسه سیزدهم ارث

خلاصه جلسه 13 درس ارث مرکز آموزش مجازی

عصمت پیامبران در کلام آیت الله جوادی آملی

1. پیامبر، گناه نمی‌کند. 2. پیامبر، نزدیک گناه نمی‌شود که برخی از مبادی و مقدمات آن را فراهم کند. 3. پیامبر، گرایش قلبی به گناه ندارد. 4. پیامبر در فضای روح و صحنه‌ی‌ دل، نزدیک گرایش قلبی هم نمی‌رود. 5. نزدیکی به گرایش قلبی نیز جرأت حضور در صحیفه‌ی‌ دل پیامبر را ندارد؛ زیرا قلبی که از معرفت توحیدْ تام، و از محبّت خدای سبحان، مملو و متیّم است جایی برای میل به گناه و نیز مجالی برای نزدیکی به میل به گناه و همچنین فرصتی برای هجوم میل یا نزدیکی به میل و ورود چنین مهمان ناخوانده‌ای نیست.

بنابراین، عصمت پیامبران با عصمت دیگران فرق دارد. انبیا آنچه را ادراک کردند حق است، گرچه فتوای ادراکی آنان، از قبیل احساس و تخیّل و توهّم است و تعلقشان چونان سایر افراد می‌باشد. خداوند در تأیید این نظر می‌فرماید: "وإنّک لتلقّی القران من لدن حکیم علیم" (نمل/6)؛ تو دقیقاً از روی ادراک حق و صحیح، قرآن را از خدای حکیم علیم اخذ می‌کنی. نیز می‌فرماید: اوست که فرشته‌ی‌ امین وحی را همراه قرآن فرومی‌فرستد: "نزل به الروح الأمین * علی قلبک لتکون من المنذرین" (شعراء/194-193).

کتاب وحی و نبوت در قرآن،ص 211

امتحان آیات معاد در قرآن

لطفا هر کدام از طلاب بزرگوار، از ص 105 تا 244 کتاب پیام قرآن ج 5 نوشته حضرت آیت الله العظمی مکارم شیرازی،  20 سؤال به عنوان تحقیق به استاد ارائه کنند.

دریافت کتاب پیام قرآن ج 5
حجم: 2.13 مگابایت
توضیحات: نویسنده: آیت الله العظمی مکارم شیرازی

شروع درس "کلیات فلسفه"

عناوین اصلی درس

1.      مروری بر تاریخ علم فلسفه

2.      واژه شناسی فلسفه

3.      تقسیم فلسفه

4.      رابطه علم و فلسفه

5.      موافقان و مخالفان فلسفه و فلسفیدن

6.      مکاتب فلسفه اسلامی (مشاء/اشراق/حکمت متعالیه)

7.      آشنایی با برخی فصول فلسفه اسلامی (اصالت وجود و ماهیت/ وجود ذهنی/وجوب و امکان/ حدوث و قدم/مباحث نفس و خداشناسی)

8.      آثار معارف اسلامی بر فلسفه اسلامی

اسلایدها تا پایان اردیبهشت منتشر می شود.

برخی کتبی که برای تدوین این درس استفاده شده اند:

شروع دشمنی با فلسفه

مولا عبدالرزّاق لاهیجی در شوارق می فرمایند:

«دشمنی با فلسفه از اشاعره ناشی شد، نه از معتزله، چه رسد به امامیّه. چگونه فرقه امامیه مخالف فلسفه باشند، در حالی که اکثر اصول ثابت نزد امامیّه که از امامان معصوم(علیهم‌السلام) رسید، مطابق چیزی است که نزد استوانه‌های فلسفی ثابت شد و بر قواعد حقّه فلسفی استوار است؛ سزاوار است که دانسته شود، موافقت امامیه با معتزله در بسیاری از اصول علم کلام برای آن است که معتزله از فلسفه استمداد نمودند، نه برای آن است که امامیه اصول خود را از معتزله گرفته است. اصول امامیه از امامان معصوم(علیهم‌السلام) آنان گرفته شد و آنها اصحاب خود را از علم کلام منع می‌کردند، مگر آنکه از همان ذوات مقدس گرفته شده باشد؛ این مطلب برای کسی که در اصول امامیه ممارست داشته باشد، آشکار است».(شوارق الالهام، ص۵)

جلسه دوازدهم ارث

خلاصه جلسه 12 درس ارث مرکز آموزش مجازی
حجم: 143 کیلوبایت

درس 38 آموزش عقائد

درس 38 کتاب آموزش عقائد آیت الله مصباح یزدی
حجم: 132 کیلوبایت
توضیحات: اثبات ولایت امام علی علیه السلام