فریب های شیطانی

شیطان در اوائل امر، برای فریفتن و به دام انداختن، با زبان ایمان و در سایه دین به سراغ انسان می‌آید؛ نه اینکه از آغاز او را به گناه فرمان دهد. او ابتدا (نفس مسوّله) را، که خوب را بد و بد را خوب می‌نمایاند، استخدام می‌کند. پس از آنکه نفس مسوّله به خدمت او درآمد، اندک‌ندک (نفس اماره) را برای فرمان دادن به کار می‌گمارد، از این‏رو آنگاه که انسان تبهکار به گناه عادت کرد با علم و یقین به بیّن‏الغی و معصیت بودن کاری، آن را به آسانی انجام می‌دهد: (و أمّا من بخل و استغنی  و کذّب بالحسنی  فسنیسّره للعسری).
شیطان برای شکار سالکِ صالح، او را به کارهای واجب مهمّ وامی‌دارد تا از کار اهمّ بازبماند و کسانی را که از واجب اهمّ به واجب مهم سقوط کردند به مستحبات سرگرم می‌کند تا از واجب مهم بمانند. آنگاه آنان را که بر اثر پرداختن به مستحبات از واجبهای مهم بازمانده‌اند به مباحات مبتلا می‌کند تا از مستحبات بیفتند و سرانجام برای اینکه وی به دام حرام بیفتد او را به مشتبهات و نیز به مکروهات دعوت می‌کند. مکروهات، قرقگاه محرمات است. راز نهی تنزیهی و تحذیر از ارتکاب مکروهات نیز همین است که اگر کسی به مشتبهات و مکروهات تن داد به محرمات نزدیک شده به دام آنها می‌افتد. رسول اکرم‏(صلّی الله علیه وآله وسلّم) فرمود: «دع ما یریبک إلی ما لایریبک».
در همه مراحل یاد شده، اهل ذکر با بینش قلبی خود، شیطان و شیطنتِ او را شناخته و درمی‌یابند که آن خاطره، شیطانی است.[آیت الله جوادی آملی، تفسیر تسنیم، جلد 7 -  صفحه 537]

تخلق به فضائل، اثر محبت به امام زمان علیه السلام

آیت الله جوادی آملی در ثمرات انتظار امام زمان علیه السلام در اثر چهارم می فرمایند:

تخلق به فضائل نفسانی
آن که به راستی امام خویش را موجود می‏داند و او را مظهر (هُوَ بِکُلِّ شی‏ءٍ عَلیم) ، (هُوَ السَّمیعُ البَصیر) و (هُوَ عَلی کُلِّ شی‏ءٍ شَهید) می‏شناسد، هماره خویش را در محضر خلیفه الهی و امام معصوم خود می‏داند، همان‏گونه که حضور خدای والا را در مرتبه‏ای بالاتر ادراک می‏کند و آن‏گاه بر اساس آموزه‏های اساسی قرآن در محضر خدای سبحان و خلیفه او حیا پیشه می‏کند و از درون و برون، خود را در مشهد حق و امام خویش دیده، و از زشتی‏ها و معاصی دوری می‏کند و چنین انتظاری موجب تنزیه روح او شده، قلبش را نورانی می‏سازد.

[آیت الله جوادی آملی، کتاب امام مهدی (عج) موجود موعود -  صفحه 185]

نماز و عالمان نورانی

کسی که هنگام نماز، مشغول درس و بحث است و به نماز اوّل وقت اعتنا نمی‌کند، ممکن است عالم بشود، امّا عالم ربّانی و نورانی نمی‌شود. از این رو پیغمبر اسلام (صلّی الله علیه وآله وسلّم) همواره نزدیک اذان، به بلال حبشی (رضوان الله علیه) می‌فرمود: «أرِحْنا یا بلال» ؛ بلال! ما خسته شده‌ایم اذان بگو تا استراحت کنیم. معلوم می‌شود نماز بهترین رَوح و ریحان، برای انسان موحّد است که خستگی را می‌زداید؛ زیرا انسان در غیر نماز با دوست نیست و وقتی که با دوست نباشد خسته است.

[آیت الله جوادی آملی، مراحل اخلاق در قرآن -  صفحه 124]

سر زیبائی عالم

و سرّ نظام احسن داشتن جهان هستی، آن است که از ذاتی نشئت گرفته که نه تنها حَسَن بلکه حُسن محض و جمال صرف است و او ذات اقدس اِله است که هستی محض و همه کمالات، عین ذات اوست؛ البته چیزی زیباتر از جهان موجود، فرض نمی‏شود و محال است. بنابراین، چون خود ذات اقدس اِله، هستی محض، جمال صرف و جمیل محض است، آیات و نشانه‏های آفرینش او نیز دارای نظام احسن است؛ همان خدایی که مبدأ پیدایش جهان است، با جمال و جلالش، مبدأ پیدایش انسان است و همان خدایی که جهان را به (احسن کلّ شی‏ء خَلَقَه) و (أعطی کلّ شی‏ء خلقه ثم هدی)؛ می‏ستاید و با جمال می‌راید، آفرینش انسان را هم به «احسن تقویم» می‌ستاید: (لقد خلقنا الإنسان فی أحْسن تقْویمٍ  ثم رددناه أسفل سافلین).

آیت الله جوادی آملی، مبادی اخلاق در قرآن،ص 75.

رابطه تقوا و علم

تقوای عبد صالح سالک، علت فاعلی تعلیم خدا نیست، بلکه فقط علت قابلی آن است؛ یعنی صلاحیت سالک، زمینه‏ای مناسب برای دریافت فیض الهی است.

تسنیم، جلد 12صفحه 634

(مثالی ساده ای از خودم: سکوت در اتاق فقط زمینه ساز یادگیری بهتر مطالب درسی است. وقتی اتاق ساکت شد، حالا باید مشغول مطالعه گشت. نه اینکه فکر کنیم همین که اتاق ساکت شد علم هم می آید. تقوای الهی در قلب انسان، چنان آرامشی ایجاد می کند که مطالب علمی را بهتر یاد می گیرد، نه اینکه فکر کنیم به صرف نماز و زیارت و .... انسان عالم می شود. عالم شدن واقعا زحمت می خواهد و آدم شدن چقدر دشوارتر ....)

جهت دهندگی ایمان به خوف

خوف، خواه در برابر رَجا قرار گیرد یا در قبال اَمن، از اوصاف فعلی نفس و تحت تدبیر عقل عملی است و از سنخ انگیزه است نه اندیشه تا در تحت نظارت عقل نظری واقع شود، بنابراین آنچه در تحقیق، تعدیل و تصحیح آن سهم تعیین کننده دارد ایمان است نه عِلم عقلی، زیرا علمِ عقلی وهم و خیال و حس را تنظیم می‏کند؛ نه آنچه را زیرمجموعه عقل عملی است، مگر به واسطه، از این جهت در آیه مورد بحث برای جهت دادن به خوف و قبله‏نمایی برای آن، عنوان «ایمان» مطرح شد: (إن کُنتُم مُؤمِنین) نه علم؛ یعنی مؤمن دارای خوف صادق است و از خوف باطل و کاذب، مصون.[تسنیم، جلد 16 - صفحه 366]